لزوم آموزش عمومی سواد رسانه در جامعه کرونایی/ وقتی کووید-19 ورود فضای مجازی به زندگی انسان‌ها را تسهیل کرد

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، فضای مجازی و ورود آن به زندگی انسان ها، مقوله ای است که جهان امروز را تحت تأثیر خود قرار داده است. شبکه های اجتماعی که آرام آرام زندگی عمومی و خصوصی انسان را تصرف می‌کردند به لطف کرونا قدرتی مضاعف پیدا کردند و در این میان اهمیت سواد رسانه ای برای زندگی انسان در دنیای امروز بیش از پیش ضروری می‌کند.

اکنون که به یک سالگی شیوع کرونا رسیده ایم، مشخص شد که این بیماری جنبه های مختلفی داشته و زندگی همه انسان های روی کره زمین را دگرگون کرده است، یکی از جنبه های آن فضای مجازی به ویژه شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها بودند که در این میان نقش پر رنگی پیدا کردند.

برای بررسی این نقش با روح الله مهرجو، استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی به گفت وگو پرداختیم.

آنا:نقش فضای مجازی را در طول یکسال اخیر در بسط و گسترش اطلاعات مربوط به ویروس کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مهرجو:شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها به یکی از جنبه های زندگی تفکیک ناپذیر انسان قرن 21 بدل شده اند و تمامی رویدادهای زندگی یک انسان را تحت تأثیر قرار داده است. بیماری کرونا هم از این مقوله جدا نیست. امروز بخش اعظم اطلاعات و داده هایی که در فضای مجازی رد و بدل می‌شود درباره این موضوع است و قطعاً بر روی زندگی افراد تأثیر می‌گذارد. این مسئله را نمی‌توان به طور کامل مثبت و یا منفی ارزیابی کرد. طبیعی است که بسیاری از آنچه باید مردم درباره این بیماری و مسائل بهداشتی بدانند از این درگاه به آنها منتقل شده است. اما بدون تردید در این میان انحرافاتی نیز دیده می‌شود. گاهی شایعه نادرستی ترویج می‌شود و گاهی نیز افرادی یافت می‌شوند که در این میان سوءاستفاده های سیاسی و اقتصادی خواهند کردو اهداف خاصی از جمله شخصی یا جناحی را دنبال می‌کنند. اینجا بحث آموزش و سواد رسانه مطرح می‌شود که باید به آن توجه شود و شهروندانی که دراین باره اطلاع داشته باشند قطعا کمتر متضرر می‌شود و یا مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند.

آنا:بحث سواد رسانه را مطرح کردید، چطور باید سواد رسانه برای بیماری کرونا در جامعه همه گیر شود؟

مهرجو: متأسفانه کوتاهی هایی درباره سواد رسانه در کشور ما به ویژه پس از همه گیری فضای مجازی رخ داده و آموزش لازم به عموم مردم ارائه نشده است. یعنی آموزش و پرورش و آموزش عالی ما در کنار دستگاه های فرهنگی متعدد و موازی که در کشور وجود دارد، آنچه باید و شاید در این حوزه ورود نکردند. در حالی که اگر عموم مردم با رسانه ها و چگونگی فضای مجازی آشنا می‌شدند و توانایی تشخیص اخبار درست را داشتند، این مشکلات کمتر می‌بود. هنوز بسیاری از افراد اینترنت را منبع موثقی می‌دانند و به آن استناد می‌کنند. برای حل این معضل نیاز داریم که دستگاه های متولی چون آموزش و پرورش، دانشگاه ها، صدا و سیما، دستگاه هایی که مأموریت فرهنگی دارند از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، بسیج و سایر ارگان های فرهنگی و موسسات در این حوزه ورود کنند. به نظر من همانطور که ستاد ملی مبارزه با کرونا تشکیل شده، باید ستاد ملی آموزش سواد رسانه نیز تشکیل شود و برنامه مفصلی در این حوزه تدوین شود.

آنا: علت بی توجهی دستگاه های مسئول در حوزه سواد رسانه ای چیست و چرا صورت گرفته است؟

مهرجو: در درجه اول تعدد دستگاه های فرهنگی و متولیان مربوطه باعث شده است که هرکدام تصور می‌کنند، دیگری باید ورود کند، در حالی که این مسئله نیاز به همت همگانی دارد و هر بخش بر اساس ظرفیت ها و توانایی های خود و قشری که زیر نظر دارد، به فعالیت بپردازد. در درجه دوم این است که باید دستگاه های متولی نگاه خود را به رسانه تغییر داده و به متخصصان علوم ارتباطات اجتماعی فضا داده شود. امروز همه دستگاه های فرهنگی باید از این متخصصان در بدنه خود بهره ببرند و موسسات مطالعاتی و پژوهشی تشکیل شود تا بتواند در این مسئله ورود کند. ما از طرفی دروازه کشور را به فضای مجازی گشودیم اما از سوی دیگر متخصصان این حوزه را نادیده می‌گیریم.

آنا: چرا باید به نظرات کارشناسان این حوزه بی توجهی شود و در مقابل نظرات کارشناسان مقاومت صورت می‌گیرد؟

مهرجو: ما در حال حاضر در یک مرحله گذار قرار گرفته ایم، مرحله ای که قرار است به دنیایی پا بگذاریم که مراودات اجتماعی تغییر شکل داده است. طبیعی است که در این میان مقاومت در مقابل تغییر وجود دارد، بخش عمده ای از این مقاومت ها هم ناخودآگاه است چرا که باید به تغییر شیوه های کار و زندگی بدل شود و قطعا سخت خواهد بود. پس بخشی از این بی توجهی به این مسأله باز می‌گردد. بحث دیگر ما به این مسأله برمی گردد که مدیران و برخی از بدنه کارشناسان با ابعاد این مسائل آشنا نیستند و در مقابل کارشناسان عرصه ارتباطات مقاومت نشان می‌دهند و احساس می‌کنند که قرار است عرصه را به متخصصان حوزه علوم کامپیوتر و علوم ارتباطات اجتماعی واگذار کنند، بنابراین مقاومتی ناخواسته خواهند داشت و به پروژه های تحقیقاتی وقعی نمی‌گذارند، در حالی که قرار نیست کسی جای کسی را بگیرد، بلکه اقدامات و طرح ها و پروژه ها دیگر باید پیوست ها ارتباطاتی هم پیدا کنند تا بتوانند ضریب نفوذ بیشتری در جامعه پیدا کنند.

آنا:با این تفاسیر آینده را چگونه پیش بینی می‌کنید؟

مهرجو: سرشت و ذات دنیا این است که در مقابل تغییر تاب مقاومت ندارد، همانطور که روزی دربرابر تکنولوژی هایی که امروز دیگر جدید نیستند، مقاومت می‌شد و در نهایت جهان را در برگرفتند، ین مقاومت هم در هم خواهد شکست و جهان سمت و سوی جدیدی خواهد گرفت. و شکی نیست که اگر ما هرچه سریعتر این تغییرات را درک کردیم و با آن به نفع خود همراه شدیم، چند گام جلوتر خواهیم افتاد و در غیر این صورت بنا به جبر زمانه مجبور به پذیرش آن هستیم. بدون تردید کرونا اگر برای هر بخشی از زندگی انسان تهدید بود اما کاتالیزور تسری فضای مجازی در زندگی انسان شد و ما را در دامن فضای مجازی انداخت و قطعا پس از آن نیز امکان خروج از فضای مجازی نیست بنابراین باید هرچه سریعتر مردم نسبت به جنبه های مختلف آن آگاهی یابند و زندگی خود را بر مدار شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها تنظیم کنند.

به هیچ عنوان مشخص نیست که شبکه های اجتماعی چون فیس بوک، تویتر، اینستاگرام، یوتیوب آخرین دستاورد بشر در فضای مجازی باشد و هر لحظه ممکن است بشر غیر قابل پیش بینی برگی جدید را عرضه دارد، به ویژه اگر رویای هوش مصنوعی عمومی همچون مسائلی که قبلا رویا بود اما امروز به واقعیت پیوسته، به منصه ظهور برسد. مشخص نیست چه چیزی در انتظار بشر است.